*ACE: “Adverse Childhood Experiences” /eys/ yani
OÇÇD: “Olumsuz Çocukluk Çağı Deneyimleri”
Yapılan araştırmalar, travmatik çocukluk çağı deneyimlerimizin ileri yaşlarda, şişmanlıktan sigara ve uyuşturucu kullanımına, kalp, akciğer, karaciğer, diyabet sorunlarından uyku problemlerine, hayır deme güçlüğü, depresyon ve hatta intihara kadar birçok fiziksel, duygusal ve sosyal sorunla bağlantısını ortaya koyuyor. Çocukken yaşadığımız deneyimlere göre bizim kişisel eys yani OÇÇD puanımız hesaplanıyor (her deneyim bir puan). Puanımız ne kadar yüksekse, ileri yaşta sorunlarla karşılaşma ihtimalimiz de o kadar yükseliyor. Özellikle dört puan ve/veya üzerindeysek durum ciddi.
Ben kendi adıma OÇÇD puanım sıfır sanıyordum – araştırmaların Türkiye ayağını inceleyip nelerin OÇÇD sınıfına girebildiğini fark edene kadar!
Olumsuz çocukluk çağı deneyimleri deyince akla önce aile içi şiddet, cinsel istismar gibi daha büyük travmalar geliyor, öyle değil mi? Önce Amerika Birleşik Devletleri’nde yayımlanan ve ileri yaşta risk faktörü oluşturduğu tespit edilen temel deneyimlere bakalım:
- Sözlü istismar
- Fiziksel istismar
- Cinsel istismar
- Aile üyelerinden birinde ruhsal bozukluk
- Aile üyelerinin birinin hapishanede olması
- Aile üyelerinden birinde madde bağımlılığı olması
- Ebeveynlerin ayrılmış / boşanmış olmaları
- Aile içi şiddete tanıklık etmiş olmak
Türkiye’de yürütülen ve sonuçları 2015 yılında yayımlanan çalışmada ise en yaygın olarak tespit edilen ve ‘fiziksel istismar’ olarak sınıflandırılan davranışlara hepimizin en azından tanık olmuş olacağına eminim:
- Çimdiklemek
- Acı biber sürmek
- Kulak çekmek
- Tokat atmak
Benzer şekilde, Başbakanlık ve Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından 2010 yılında yürütülen Aile İçi Şiddet ve Çocuk İstismarı Çalışması’nda da saç çekmek, kulak çekmek, cisim fırlatmak, elle vurmak, tokat atmak en sık görülen fiziksel istismar biçimleri olarak yer alıyordu. “Cisim” fırlatmak deyince akla önce terlik geliyor tabii! Çocuğa bağırmak, reddetmek, aşağılamak, küfretmek, korkutmak, tehdit etmek, küçük düşürmek, alay etmek de bu çalışmada yaygın olarak görüldüğü tespit edilen duygusal istismar türleriydi.
2015 yılında yayımlanan çalışmada ise ülkemizde tespit edilen en yaygın psikolojik / sözlü istismar davranışları arasında:
- Bağırmak
- Aşağılamak
- Kendini kötü hisseden ebeveynin çocuğu suçlaması
- Diğer çocuklarla karşılaştırmak
- Öcü ve benzeri varlıkları çağırma ile korkutmak
yer alıyor. Gulyabani‘den, öcülerden korkarak büyümüş bir nesiliz biz – bence hepimizin hanesine buradan en az +1 puan eklenir!
Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi ve Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi tarafından 2013 yılında hazırlanan “Türkiye’de Üniversite Öğrencilerinde Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşam Deneyimleri Araştırması Çalışma Raporu”nda da ülkemizde en yaygın olarak görülen OÇÇD yine fiziksel istismar ve ihmal olarak geçiyor.
İhmal kapsamında, çocukların kendilerini önemsiz hissetmeleri en yaygın duygu. Annesi veya babası hep evde olan bir çocuk da ihmal edilmiş olabiliyor – fiziksel olarak evin içinde olmak başka, çocuğa ilgi ve şefkat göstermek başka.
Aile içi şiddete tanık olan çocuklarda ise genellikle evde korkmalarına neden olacak şekilde bağıran ve birbirleriyle tartışan yetişkinler var işin içinde.
Kronik stres yaşayan bu çocukların vücutları stres hormonlarıyla doluyor. Bunun da fiziksel yan etkileri var. Özellikle 0-18 yaş arası yaşanılan travmalar, hele ki tekrarlanan, uzayan nitelikteyse, birikip zamana yayıldığında kompleks travmaya dönüşüyor.
Bu tür deneyimlerin uzun vadeli sonuçları arasında kanser, fibromiyalji, kolit, ülser, kalp ve damar rahatsızlıkları, yüksek tansiyon, karaciğer sorunları, infertilite, astım, alerjiler, romatizmal rahatsızlıklar, solunum yolları rahatsızlıkları, diyabet, obezite, migren ve bağışıklık sistemi rahatsızlıkları var.
Psikolojik sonuçlarda ise depresyon, intihar teşebbüsleri, sigara ve madde kullanımı, travma sonrası stres bozukluğu ve öfke kontrol sorunları yer alıyor.
Bu yazıyı moral bozmak için yazmıyorum. Gülüp geçtiğimiz, üzerinde bile durmadığımız “acı biber sürmek” gibi alışkanlıklarımızın ya da sarf ettiğimiz “sen onu beceremezsin” gibi basit cümlelerimizin bile çocuklarımızın üzerindeki olası uzun vadeli etkilerine bir kere daha dikkat çekmek istedim. Bir yakınım oğluna yanımda “sen onu beceremezsin” dediğinde çocuğun yüzünün aldığı ifade hala gözümün önündedir. Ben kendi adıma “Biz böyle büyüdük; kötü mü oldu?” anlayışını kabullenemiyorum.
Çocuklarımızın fiziksel sağlığına dikkat ettiğimiz kadar psikolojik sağlığına da özen gösterelim.
Azarlamanın, gözyaşlarının hakim olduğu bir ev ortamında bütün meyvelerin, sebzelerin organik olması ya da kış salçasının yazdan yapılması çare olmuyor.
Keşke olsa!
Not: Kendi puanınızı hesaplayabileceğiniz kısa anket için lütfen tıklayın.
Ahu Koseoglu, MSc 